یکی از قدیمی ترین اشکال حیات اجتماعی بشر شیوه زیست مبتنی بر کوچ و دامداری است. این شیوۀ معیشتی از گذشته تاکنون استمرار یافته است. نظام دامداری عشایر کوچنده، مبتنی بر دامداری متحرک بوده و بر اساس نظام کوچ و جابجایی فصلی بین قلمروهای ییلاقی و قشلاقی انجام می شود و شیوۀ زیست عشایر کوچنده با انواع دیگر الگوهای زیست و معیشتی مبتنی بر دامداری مانند دامداری روستایی متفاوت است.
بر اساس نتایج چهارمین سرشماری عشایر کوچنده کشور که برای اولین بار به صورت ثبتی مبنایی در سال ۱۳۹۹ با همکاری سازمان امور عشایر ایران، مرکز آمار ایران و تعاونی های عشایری انجام شد، جمعیت عشایر کوچنده ایران یک میلیون و ۱۱۵ هزار و ۴۱ نفر در قالب ۲۵۱ هزار و ۶۲۴ خانوار است که در ۳۱ استان کشور استقرار دارند.
در این بین سهم استان البرز با حدود ۸۶۰ خانوار و جمعیتی بالغ بر ۴۷۸۰ نفر (به علاوه ۵۴ خانوار با جمعیت ۳۰۰ نفر نیز بعنوان مهمان استان در فصل کوچ) است که با در اختیار داشتن ۳۲۱۰۰۰ راس دام سبک ( ۷۴ در صد دام سبک استان)، از ۱۴۸۰۰۰ هکتار از مراتع بهره برداری می کنند.
این جمعیت فعال با تولید ۳۶۹۱ تن گوشت دام سبـک ( ۷۴ درصدگوشت دام سبک استان)، ۶۷۴۱ تن شیر گوسفندی( ۷۷ درصد شیر گوسفندی استان) و ۱۲۶۸ تن سایر فرآورده های لبنی نقش عمده ای در تامین مواد پروتئینی استان به عهده دارند.
عشایر استان البرز علاوه بر اینکه سهم بسزائی در تامین مواد پروتئینی استان دارند، در زمینه صنایع دستی بافتنی و صنایع دستی سنگی تزیینی نیز فعالیت می نمایند، این جمعیت در پرورش آبزیان، زنبورداری، جمع آوری گیاهان دارویی، تولید قارچ، زراعت، باغبانی و مرتعداری نیز نقش موثری دارند.
جامعه عشایری استان البرز متشکلند از ایلات شاهسون، مغان، سنگسری، کلهر و طوایف مستقل عرب(باقری، جمالی، صحنایی، عبدی)،کلکویی، کلوند، فشند وتات؛ که در ۶ سامانه عشایری(جمالی، عرب باقری، کلوند، جزیره، کوچان و ساکن) و ۶۸ سامان عرفی در شهرستان های کرج، فردیس، ساوجبلاغ، طالقان، نظرآباد، اشتهارد و چهارباغ استقرار دارند و به منظور بهره برداری از مراتع با عبور از ۶ ایلراه اصلی، برای تعلیف دام هایشان علاوه بر استان البرز به استان های تهران، سمنان، قم، مرکزی، مازندران و قزوین نیز کوچ می کنند.
آمار و اطلاعات جامعه عشایری استان البرز
پراکندگی جمعیت عشایر البرز در شهرستان های کرج، فردیس، اشتهارد، ساوجبلاغ، چهارباغ، طالقان و نظرآباد است. در این بین شهرستان کرج با جمعیت ۱۵۷۵ نفر، معادل ۲۷۵ خانوار، بزرگترین و شهرستان فردیس با جمعیت ۲۲۵ نفر، معادل ۴۵ خانوار، کوچکترین جمعیت عشایر این استان هستند و همچنین شهرستان اشتهارد با جمعیت ۴۵۰ نفر، معادل ۹۰ خانوار؛ شهرستان ساوجبلاغ با جمعیت ۸۰۷ نفر، معادل ۱۴۴ خانوار؛ شهرستان چهارباغ با جمعیت ۳۴۳ نفر، معادل ۶۱ خانوار؛ شهرستان طالقان با جمعیت ۲۸۰ نفر، معادل ۵۰ خانوار؛ و در نهایت شهرستان نظرآباد با جمعیت ۱۱۰۰ نفر، معادل ۱۹۵ خانوار؛ کل جمعیت عشایر استان را تشکیل می دهند.
مسیر کوچ؛ ایلراه های استان البرز
استان البرز دارای ۶ ایلراه اصلی است:
- ایلراه مصطفی آباد – فشندک (مربوط به ایل شاهسون و مغان)
- باقرآباد – خشکرود (مربوط به ایل شاهسون، مغان و قشقایی)
- شور قلعه – آزادبر (مربوط به طوایف مستقل عرب باقری و عرب جمالی)
- رودشور – کندوان (مربوط به ایل سنگسر، مغان، طوایف مستقل فشند، عرب باقری، عرب صادقی، عسگری و چراغی)
- هلیجرد – قلعه دختر (مربوط به طوایف مستقل عرب باقری و عرب جمالی)
- گرمدره – ورکش (مربوط به طوایف مستقل عرب باقری، عبدی و جمالی)
شرکت های تعاونی عشایری استان البرز
عشایر استان البرز دو شرکت تعاونی عشایری دارند. ۱٫ شرکت تعاونی عشایری شهرستان کرج و ۲٫ شرکت تعاونی عشایری شهرستان ساوجبلاغ؛ این دو تعاونی خدماتی نظیر؛ تولید و تامین نهاده های دامی، بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر، هویت گذاری و شناسنامه کردن دام، بیمه دام عشایر، بازاریابی محصولات تولیدی و تهیه مایحتاج اساسی را به عشایر ارائه می دهند.